Met technische ondersteuning van meesterzeefdrukker en FESPA-oprichtend lid Michel Caza onderzoekt Simon Eccles zeefscheidingen in drukwerk.
Het scheiden van kleuren voor het zeefdrukproces is vaak een veel meer handmatige, zelfs hands-on procedure dan wat nodig is voor andere drukprocessen.
Buiten de beeldende kunst wordt proceskleurscheiding voor kleurenlitho, flexo, diepdruk en digitaal drukken tegenwoordig automatisch uitgevoerd, vaak door een Rip-workflowsysteem dat uitvoert naar film, plaat of rechtstreeks naar een digitale pers.
Het is ook mogelijk om vooraf te scheiden, ofwel in een ontwerpprogramma (meestal Adobe Photoshop) of een PDF-auteursprogramma (dat kan Acrobat zijn, een van de Adobe ontwerpprogramma’s of een PDF-bibliotheek van derden).
Halftoonprinten in full-color door middel van zeefdruk is over het algemeen zeldzamer, maar als je het gebruikt dan wordt de scheidingsfase op dezelfde manier behandeld, of het nu is om aparte filmmaskers te maken of door een direct inkjetproces om een sjabloon op het zeefdrukraster te maken.
Zeefdruk is echter ook bijzonder populair als artist’s process waarbij sommige of alle “prepress”-processen met de hand worden uitgevoerd, of het nu gaat om het rechtstreeks tekenen op het zeefdrukraster of het uitsnijden van stencilmateriaal of belichtingsmaskers. In de meeste gevallen zijn de verschillende kleuren afzonderlijke tekeningen, sjablonen enzovoort. De manier waarop de kleuren worden opgesplitst komt voort uit de verbeelding van de kunstenaar en het is vrij gebruikelijk om de gebruikte inktkleuren te variëren om verschillende effecten te krijgen met dezelfde set schermen.
Kleurstellingen en scheidingen
Een volledige set van twee of meer kleuren in het artwork en de zeefdruk wordt gezamenlijk de “colourway” genoemd. Separatie (als werkwoord) is het proces waarbij het originele artwork wordt gescheiden in afzonderlijke kleurcomponenten voor het drukken. De term “separatie” (als zelfstandig naamwoord) wordt dus ook gebruikt voor een individuele kleur, vooral in het stadium van het artwork of de film.
Separaties van full-colour originele afbeeldingen worden meestal afgedrukt met vier of meer transparante “procesinkten” (cyaan, geel, magenta, zwart en soms een paar extra’s zoals oranje of violet). Het is de moeite waard om op te merken dat het vierkleuren (of meer) proceseffect afhankelijk is van wit als reflecterende basislaag. Dus als je op een donkere of gekleurde ondergrond drukt (zoals een zwart T-shirt), moet je eerst een ondoorzichtige witte basislaag aanbrengen.
Omdat zeefdrukinkten dekkend of transparant kunnen zijn, kan de kunstenaar kiezen of twee overlappende kleuren al dan niet samen een derde kleur vormen. Transparant blauw over geel geeft bijvoorbeeld groen, dus je krijgt de optie van drie kleuren uit twee inkten. Als je dat niet wilt, blijft opaak blauw over geel blauw.
Als je drie transparante inkten hebt, kun je minstens zes “zuivere” kleuren krijgen uit de combinatie van kleurenparen, plus een zevende kleur die wordt verkregen door ze alle drie af te drukken, hoewel hoe aantrekkelijk of bruikbaar dit is, afhangt van de kleur en dichtheid van de drie oorspronkelijke inkten.
Michel Caza zegt: Ik gebruik deze techniek tot zes (of meer) vlakke transparante kleuren. Dit geeft een geometrische progressie: met 3 transparante kleuren krijg je 7 verschillende tinten zoals hierboven te zien is. Met 4 kleuren krijg je 15 tinten, met 5 kleuren 31 verschillende tinten en met 6 kleuren 63 tinten. Enz. ! (Caza).
Zeefdruk is ook het enige proces waarbij het relatief gebruikelijk is om twee of meer gekleurde inkten in dezelfde afdruk te gebruiken, wat wordt gedaan door deppen van verschillende kleuren op verschillende punten van de maas aan te brengen.
Voor zeefdrukinkten met dekkende inkten is de kleur van de ondergrond minder een probleem dan bij CMYK-proceskleuren, hoewel je bij zwart en sterk gekleurd textiel waarschijnlijk nog steeds een witte onderlaag moet leggen en drogen voordat de andere kleuren worden aangebracht.
Michel Caza zegt: Als je goed bent in kleurscheiding, gebruik dan het zwart van het kledingstuk om het zwart en de schaduwen van de afgedrukte afbeelding te maken. Dit betekent dat het wit op een speciale manier moet worden opgebouwd. Maar dan hoef je geen zwart af te drukken.
Steunkleuren scheiden in software
Afgezien van full-colour halftonen, moet je misschien meer weten over kleurscheiding in het schermproces als het originele ontwerp is gemaakt op een computer en je inkt wilt afdrukken als een reeks afzonderlijke (“spot”) kleuren in plaats van de variabele gemengde effecten die je krijgt van vierkleuren halftonen. Dit type kunstwerk wordt vaak “lijnwerk” (LW) genoemd, hoewel het oorspronkelijke gevoel dat de afbeeldingen vaste stoffen met scherpe randen zijn, verloren is gegaan sinds lijnwerkprogramma’s zoals Illustrator of CorelDraw ook verfachtige effecten met zachte randen bieden.
Deze programma’s bieden twee manieren om steunkleuren uit te voeren als afzonderlijke films of afdrukken, in plaats van als automatische proceskleurenhalftonen. Je moet alle kleuren die je gaat gebruiken instellen als steunkleuren, niet als proceskleuren. We concentreren ons hier op de Adobe-programma’s, maar CorelDraw doet min of meer hetzelfde, afgezien van verschillen in de gebruikersinterface.
Michel Caza zegt: Een goede andere manier is wat “geïndexeerde kleuren” wordt genoemd. Veel textielzeefdrukkers geven er de voorkeur aan in vergelijking met vierkleurendruk. Over het algemeen zijn er 8 tot 12 rasters nodig om een volledige kleurenjob te reproduceren. Elk scherm is gemaakt van bitmap-punten die in Photoshop zijn aangemaakt op basis van een gekozen set kleuren.
Als je alle illustraties in dezelfde laag in Illustrator maakt, kun je bepalen welke objecten overdrukken op andere objecten en welke onderliggende kleuren verwijderen. Dit is een handige manier van werken en er is ook een optie om een voorbeeld van het effect van overdrukken te bekijken.
In Illustrator kun je steunkleuren instellen als stalen in de paletten, maar je kunt geen verdere stalen maken door de vlekken te mengen (bijvoorbeeld door steunrood toe te voegen aan steungeel om een oranje te maken dat uiteindelijk wordt afgedrukt door de twee inkten te overdrukken).
Adobe’s verwante programma InDesign laat je wel vlekken (of vlek en proces) mengen in de swatches, maar dit is meer een opmaakprogramma dan een ontwerpprogramma.
Je kunt er ook voor kiezen om meerdere lagen in Illustrator te gebruiken, met slechts één inktkleur per laag, wat overdrukkleuren gemakkelijk maakt (hoewel je ze niet gemakkelijk kunt bekijken), maar knock-outs moeten handmatig worden ingesteld. Het is een lastigere methode, maar lijkt meer op de originele niet-geautomatiseerde manier van werken met verschillende illustratievellen of maskers voor elke kleur.
Vallen
Als je knock-outs gebruikt, moet je nadenken over het maken van een marge rond de lichtere kleuren waar ze tegen de donkere kleuren aanliggen. Anders resulteert een kleine foute registratie in een lijn zonder inkt op de grens tussen de twee kleuren. Sommige computerontwerpprogramma’s vangen dit automatisch op, maar als je met de hand kleurbanen maakt, moet je dit misschien zelf doen – meestal door een “lijntje” te trekken rond de rand van de lichter gekleurde vorm en de donkerder kleur op overdrukken te zetten. De donkere kleur houdt zo de rand van de uitgebreide lichtere kleur vast.
Trapping betekent dat er meer ruimte is voor fouten op de pers. Je moet er echter rekening mee houden dat het middel erger kan zijn dan de kwaal: geel verspreiden onder een transparant lichtblauw geeft een groene rand die je misschien niet wilt.
Michel Caza zegt: Zoals ik hierboven al zei, mag de lijndikte niet meer dan 2 punten zijn.
Uitvoer van steunkleuren
De eenvoudigste manier om steunkleuren uit te voeren vanuit Illustrator is om het op te slaan als een PostScript-bestand, waar je de keuze krijgt tussen “In-Rip Scheidingen” of “Scheidingen op Host-basis”. In-Rip is prima als je een printer hebt met een Rip aangesloten, kies anders voor Host-Based, waarmee je de afzonderlijke kleuren op elk uitvoerapparaat kunt uitvoeren. Vergeet in beide gevallen niet om zowel de printerlabels als de registratiemarkeringen in het afdrukmenu in te schakelen: hierdoor komt de kleurnaam op de buitenkant van elke scheiding te staan, terwijl de registratiemarkeringen je helpen om alles op één lijn te krijgen op de schermprinter.
Schakel ook CMYK-inkten uit en alle andere kleuren die je niet wilt afdrukken, anders krijg je gewoon lege vellen in de uiteindelijke scheidingsset. In Illustrator kun je de schermhoeken voor elke kleur handmatig instellen, maar oorspronkelijk zijn ze allemaal 60 graden, wat moiré kan veroorzaken als je tinten gebruikt (d.w.z. puntschermen). Alle effen kleuren hebben dit probleem niet. Er bestaan gidsen voor de beste schermhoeken voor verschillende kleuren, maar de vuistregel is dat zwart (of de donkerste kleur) 45 graden moet zijn en dat kleurenparen die als tinten kunnen overdrukken minstens 15 graden van elkaar moeten verschillen.
Michel Caza zegt: Nogmaals, ik gebruik liever 75° dan 45° en probeer waar mogelijk een hoek van 30° aan te houden tussen de donkere kleuren. Voor de lichte kleuren kan 15° worden gebruikt. Met die lichte kleuren wordt de “vierkante moiré” die door de hoek van 15° wordt veroorzaakt om optische redenen minder zichtbaar voor het menselijk oog.
De optie Scheidingen op basis van hosts slaat een PostScript-bestand op uw schijf op. Als je Adobe Acrobat hebt (meegeleverd met het volledige CC-abonnement), kun je de menuoptie Create From File gebruiken om het PostScript-bestand om te zetten naar een normale PDF waarin elke kleur verschijnt als een apart af te drukken pagina. Het hulpprogramma Distiller dat met Acrobat wordt meegeleverd, doet hetzelfde met iets meer menuopties, maar is niet zo gebruiksvriendelijk.
Computers nemen geen kleurvaardigheden weg
Kortom, het maken van kleurscheidingen is al zo lang een onderdeel van de voorbereidingsfase van zeefdrukken. Computerontwerpprogramma’s kunnen routines voor kleurcreatie gebruiken die de traditionele handmatige sjabloonmethoden nabootsen, maar ook deze vergen nogal wat kennis en planning om de gewenste resultaten te krijgen.
Noot van de redactie: Het tijgerlogo begon zijn leven in 1990 als een zwart-wit EPS-afbeelding gemaakt in Adobe Illustrator 88, toen Simon zwart-wit laserprinters testte voor een tijdschrift dat hij redigeerde. Hij had iets nodig met zwart, wit en grijstinten. Converteerde het naar CMYK-kleur toen kleurenprinters opkwamen, en nu voor FESPA heeft hij het omgekeerd geconverteerd naar steunkleur om zeefdruk te simuleren. Dus met deze uitgave viert het zijn kwart eeuw!
Gids met afbeeldingen…
1. Kleurentijger – steunkleur
Deze afbeelding is gemaakt in Adobe Illustrator met zeven steunkleuren: oranje, geel, bruin, groen, roze, blauw en zwart. Door overdrukken te gebruiken was het mogelijk geweest om dit terug te brengen tot slechts vier: geel, rood, blauw en zwart.
2. Tijger – vlek zwart
De zwarte inktscheiding voor de tijgerafbeelding. Zwart wordt in een computerprogramma vaak zo ingesteld dat al het andere wordt overgedrukt, dus moet het als laatste worden afgedrukt.
3. Tijger – vlek oranje
De scheiding voor oranje inkt. Een alternatieve manier om dit te creëren zou zijn geweest om grotere oranje gebieden te bedrukken met zwart, wat de registratie minder kritisch maakt maar meer inkt verbruikt. Het spreiden van de randen van het oranje onder het zwart is een compromis dat de registratie ten goede komt.
Michel Caza zegt: Ik stel een spreiding van maximaal 2 punten voor.
4. Illustrator-uitvoer
Dit is hoe Illustrator steunkleurscheidingen uitvoert, via het afdrukmenu. In dit geval is het ingesteld om een PostScript-bestand op te slaan, dat later wordt geconverteerd naar een PDF.