Bedrijfsmodellen heroverwegen om het milieu te beschermen

Een grote vraag voor vandaag is, kijkend naar de effecten die ze hebben gehad, of onze huidige bedrijfs- en economische modellen werken. Brengen ‘marktmechanismen’ de vraag in evenwicht en beschermen ze de planeet en al haar diensten en hulpbronnen?

Het lijkt er niet op, nu klimaatverandering en vervuiling op veel plaatsen een ravage aanrichten, het verlies aan biodiversiteit snel toeneemt en de uitputting van hulpbronnen hard toeslaat. Sijpelt de ’trickle down’ economie ook echt naar beneden? De kloof tussen de rijksten en de armsten wordt jaar na jaar groter, dus ook hier lijkt het van niet. En de vooruitgang bij het behalen van de Sustainable Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties is pijnlijk traag. Is het rationeel om eindeloze groei na te streven, een almaar stijgend BBP, in een wereld met eindige hulpbronnen?

Veel mensen en groepen die zich bezighouden met duurzaamheid, waaronder nogal wat economen, denken van niet en er zijn nieuwe benaderingen ontwikkeld. De bekendste concepten zijn waarschijnlijk de Circulaire Economie en Doughnut Economics; de eerste wordt gebruikt als basis voor beleid en wetgeving in zowel het Verenigd Koninkrijk als Europa, onder andere op andere plaatsen, in steden en bedrijven, en de tweede begint steden, regio’s, gemeenschappen en elders te transformeren om duurzamer en eerlijker te worden.

De circulaire economie is waarschijnlijk het meest bekend en de wortels ervan gaan ver terug. Concepten als Cradle to Cradle, Performance Economy, Biomimicry, Industriële Ecologie, Natuurlijk Kapitalisme, Blauwe Economie en Regeneratief Ontwerpen zijn allemaal terug te vinden in het werk van de Ellen MacArthur Foundation, een wereldwijde organisatie die haar oorsprong vindt in het Verenigd Koninkrijk en zich inzet om de samenleving te ondersteunen bij de overgang naar een circulaire economie, een economie die regeneratief en herstellend is. De website van deze organisatie is een fantastische bron van informatie en ideeën en zeker een bezoekje waard.

Zo’n economie is niet ‘alleen maar recyclen’, maar een complete verandering in denken, ontwerpen en werken. Sommigen grijpen terug op heel oude modellen van betalen voor een dienst in plaats van het kopen van goederen – wie oud genoeg is, herinnert zich misschien nog dat je televisies huurde in plaats van ze te kopen, en dat ze voor je werden gerepareerd als ze kapot gingen. Nieuwere versies van goods-as-a-service benaderen dit op innovatieve manieren – van betalen per lux voor verlichting in plaats van het systeem te kopen tot het huren van babykleertjes tijdens die eerste paar maanden waarin ze zo snel groeien.

Het doel van de circulaire economie is dat niets verloren gaat, dat er geen vervuiling ontstaat en dat natuurlijke systemen worden geregenereerd.

Het vereist een innovatieve aanpak van de industrie – en print is een industrie met een verbazingwekkende staat van dienst op het gebied van innovatie. Het vereist ook, zoals al dit soort modellen, systeemdenken. Het ontwerp en de specificaties moeten niet alleen rekening houden met de gebruiksfase van het product, maar ook met waar het van gemaakt is en hoe. De impact die de materialen die je gebruikt hebben, zowel bij het ontginnen of oogsten van hun bestanddelen als bij de productie, inclusief het afval dat ontstaat, is net zo belangrijk als je eigen impact op de productie. Er moet ook worden nagedacht over de andere kant van de levenscyclus: wat de winkels achteraf kunnen doen met het materiaal van verkooppunten, bijvoorbeeld als het niet kan worden opgeknapt voor hergebruik, en hoe je daarmee kunt samenwerken. Het gaat erom dingen zo te ontwerpen dat ze hergebruikt kunnen worden, minimale hoeveelheden materiaal gebruiken en eenvoudig te recyclen zijn. De hele waardeketen is bij het systeem betrokken.

Omdat circulair denken en produceren al in de ontwerpfase moeten beginnen, legt beleid voor uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (EPR), gericht op het stimuleren van circulariteit, de verantwoordelijkheid voor artikelen aan het einde van de levensduur bij de ‘producent’ – meestal de merkeigenaar (of importeur voor geïmporteerde goederen). Dit is waar de besluitvormers. Voor de komende Britse EPR-regelgeving voor verpakkingsafval is het niet alleen de bedoeling dat verpakkingsvolumes worden gereduceerd, maar ook dat gemoduleerde vergoedingen ontwerp voor hergebruik of recycling stimuleren.

Doughnut Economics, ontwikkeld door Kate Raworth, gaat veel verder en richt zich niet alleen op de overshoot – de mate waarin we hulpbronnen overmatig gebruiken en vervuilende stoffen toevoegen die het regeneratievermogen van de planeet overstijgen – maar ook op het tekort aan mensen die in hun basisbehoeften voorzien. Vandaar de donut – zoals je kunt zien is het een ringdonut, en binnen de ring bevindt zich de veilige plek. Het gat in het midden is waar mensen tekort schieten; de buitenrand van de donut is de lijn waar we binnen moeten blijven om onze thuiswereld te beschermen. Veel van de thema’s zijn behandeld in eerdere artikelen over de SDG’s van de VN. Ook hier biedt de website veel stof tot nadenken en inspiratie.

Er wordt veel geschreven over hoe het meten van het welzijn van een bevolking een betere maatstaf zou zijn dan het meten van het BBP, maar welzijn is onbereikbaar voor mensen die niet in hun basisbehoeften worden voorzien. De uitdaging is hoe dit te veranderen. Ook hier speelt je waardeketen een rol: zelfs als je een eerlijke werkgever bent, die goed voor je personeel zorgt, als je leveranciers en aannemers gebruikt met slechte of onrechtvaardige tewerkstellingspraktijken in hun bedrijf of hun toeleveringsketen, is jouw bedrijf deel van het probleem; hetzelfde geldt voor veel aspecten van het runnen van een bedrijf. En dit is een van de redenen waarom er zoveel vragenlijsten en audits over de toeleveringsketen komen voor zoveel drukkers (en natuurlijk ook voor anderen). Alleen door te vragen en te controleren kom je erachter – en de organisaties bovenaan de keten vragen, dus de volgende vragen, enzovoort. En elk bedrijf in onze sector speelt een rol in het voltooien van de keten. De andere grote vraag is dus niet ‘doen we de dingen goed’, maar ‘doen we de juiste dingen?

Voor meer informatie en verder lezen over dit onderwerp vindt u hieronder een lijst met nuttige bronnen en hulpmiddelen die u kunt toepassen op concepten binnen uw bedrijf.

Ellen MacArthur Foundation: https://www.ellenmacarthurfoundation.org
Doughnut Economics: https://doughnuteconomics.org
United National Sustainable Development Goals: https://www.un.org/sustainabledevelopment/